O njima svi znaju po nešto, a retki mnogo. Prenose se sa generacije na generaciju kao deo porodičnog nasleđa i tradicije. Sve pristojne građanske kuće imaju bar po jedan koji se odlično slaže sa portretima predaka i stiliskim nameštajem, te teškim dvokrilnim vratima i visokim tavanicama. Njihova svevremena elegancija daje toplinu pomalo „ohlađenim“ modernim enterijerima…Stvar su prestiža više od 2.500 godina… Reč je, dakako, o orijentalnim tepisima.
Šta sve spada u ovu prestižnu grupu? Ako bismo naziv „orijentalni teph“ tumačili doslovno, onda bismo baš svaki tepih napravljen na Orijentu mogli tako nazvati. Ipak, u javnosti se uzima nešto uže semantičko polje ovog naziva pa se orijentalnim tepisima smatraju samo ručno rađeni tepisi nastali na teritoriji od Turske do Kine, odnosno u zemljama severne Afrike, koje su dugo bile pod kulturnim, verskim i političkim uticajima Orijenta, kao što su Maroko i Egipat. Ručna izrada u ovom slučaju podrazumeva ručno čvorovanje, odnosno ručno tkanje drevnim tehnikama koje se prenose s generacije na generaciju.
Persijski tepisi predstavljaju najviše umetničke domete u ovom domenu ljudskog stvaralaštva i izjednačeni su sa remek-delima slikarstva, grnčarstva, arhitekture. Oni su najznačajni i najkvalitetniji predstavnici u grupi orijentalnih tepiha, ne samo po kvalitetu svoje izrade, bogatstvu kolorita i dizajna, nego i po tradicijii i reputaciji koju uživaju u svetu. Naime, nekadašnji Persijanci (današnji Iranci), imaju višemilenijumsku tradiciju izrade tepiha i predstavljaju svojevrsne pionire među drevnim civilizacijima.
Za razliku od kamena, mermera ili metala, koji su relativno trajni materijali, koji se koriste u raznim umetnostima, tepisi napravljeni od materijala poput vune, svile ili pamuka znatno su skloniji propadanju, te je gotovo ravno čudu što najstariji sačuvani tepih potiče iz V veka p.n.e. Čuveni Pazyryk, koji se danas čuva u ruskom Ermitažu, otkrili su ruski arheolzi 1949. godine na planini Altai u blizini mongolske granice. Paradoksalno, spasla ga ljudska gramzivost – ostao je sačuvan tako što su drevni pljačkaši grobova oštetili grobnicu u kojoj se nalazio, u nju je prodrla voda koja se potom zaledila i konzervirala tepih. Payzryk je izuzetan materijalni dokaz da je i u prvom milenijumu postojala izrada finih, ručno čvorovanih tepiha i da je i tada bio (i ostao do današnjeg dana) stvar prestiža jer je odslikavao bogatsvo i moć svoga vlasnika.
Orijentalni tepisi, naročito stariji i antikni, često se ne povezuju sa zemljom porekla, već sa regijom u kojoj su čvorovani. Ove regije često prelaze međudržavne granice i zajednički im je isti kulturni kod. Glavne zemlje porekla su, pored Irana, Indija i Pakistan, ali i Avganistan, Kina, Maroko, Nepal i Turska. Sem njih, orijentalni tepisi se izrađuju i u Alžiru, Armeniji, Butanu, Čečeniji, Egiptu, Gruziji, Kirgistanu, Rusiji, Dagestanu, Turkemnistanu, Tadžikistanu i Uzbekistanu, ali i na celom Balkanu. Često ovi tepisi nemaju posebna imena nego nose imena po oblastima u kojima nastaju.
Kina je poznata po svojim čuvenim svilenim tepisima i najdelikatniji primerci dolaze upravo odatle. Iz Turske dolaze i danas najpoznatnij svileni tepsi – Hereki. U Indiji se proizvode mahom vuneni tepsi, a najznačajnija oblast je Bhadohi, kao i Kašmir.
Najpoznatije oblasti u Iranu , ujedno i napoznatiji nazivi tepiha su Nain, Tabriz, Gabeh, Bidjar, Isfahan i Moud.
U Turkmenistanu su se proizvodili i još se proizvode tepisi pod zavodljivim imenom „ruska buhara“, kojih je veoma malo na tržištu i uživaju poseban status i smatraju se izuzetno cenjenim. Pakistanski su poznati po dve čuvene geometrijske šare: buhara i žaldar (Buhara je istovremeno i oblast iz koje šara potiče.)
Iz Maroka dolaze poznati berberski tepisi, od nebojene vune.
Kvalitet i finoću orijentalnih tepiha određuje prevashodno materijal (svila, vuna, pamuk – kombinacije) od koga su napravljeni, a onda i broj čvorova koji takođe zavisi od materijala. Što više čvorova, to je tepih kvalitetniji. Dok se kod vune finiji tepisi kreću od 100.000 do 500.000 čvorova/m2, kod svilenih tepiha poput Naina i Tabriza gustina čvorova može da premaši i milion čvorova, pa i dva. Važno je skrenutni pažnju da je kod antik i starijih tepiha znatno važnije stanje u kome se nalaze nego sam broj čvorova. Najpoznatiji tipovi čvorova su persijski (asimetrični čvor), turski (simetrični čvor), tibetanski čvor, berberski čvor i jufti čvor.
Pored čvorovanih, veoma su važni i ručno tkani tepisi – ćilimi, koji i kod nas imaju veoma dugu tradiciju i visoki kvalitet izrade (pomenimo samo pirotske ovom prilikom).
Bogata ornamentika i bogatstvo boja su jedno od ključnih obeležja ovih tepiha. Krase ih često geometrijske šare, ali i floralna i zoomorfna ornamentika, što, baš kao i boje, zavisi od oblasti iz kojih dolaze. Tako se Nain tepisi mogu prepoznati po kombinacijama bele i plave u različitim svetlijim nijansama, a avganistanske buhare, primera radi, obično prati bogata crvena-bordo boja u kombinaciji sa tamno plavom. Ali kombinacije su beskrajne i jedina granica im je mašta i veština onih koji ih izrađuju.
Činjenica je da izrada jednog visokokvalitetnog tepiha zahteva mnogo vremena – po nekoliko godina, pa ne čudi podatak da jedna osoba tokom svog radnog veka napravi neretko svega nekoliko tepiha.
Beskonačne varijacije i kombinacije boja, šara, vrhunskih prirodnih materijala bojenih prirodnim bojama, unikatnost koja dolazi od ručne izrade, apsolutna neponovljivost u celini, bajkoviti dizajn – čine od ovih tepiha prava umetnička dela neprolazne lepote i elegancije.
Autor teksta: Isidora Gordić
