Pogledao sam neke tekstove koje sam ranije pisao i primetio sam da prvi put sada u naslovu nemam reč „drvo“. Razne promocije na internetu, naučni rezultati iz naše laboratorije kao i iskustva u nekim veštačenjima i stručnim ekspertizam su me motivisala da napišem nešto o bambusu. Bambus je drvenasta biljka, ali iz naslova zaključujemo da to nije drvo već trava koja obuhvata oko 70 rodova podeljenih u 1.500 vrsta širom sveta. U Srbiji se već duži niz godina na tržištu nalaze podovi na bazi ove biljke koji ekonomski konkurišu hrastu, bukvi, jasenu i dr. Postavlja se pitanje o kakvoj se biljci radi i kakav je kvalitet podova od bambusovine?
Na početku treba reći da stabljike bambusa (Slika 1) rastu u raznim klimatskim uslovima, od hladnih planina do vrućih tropskih regija. Oko 65% područja uzgajanih bambusom dominira u Aziji i nije poznato da kontinentalna Evropa ima bilo koju domaću vrstu bambusa. Visina stabljike se kreće od nekoliko centimetara do preko 30 metara, sa prečnikom stabljike od 3 mm do preko 25 cm. Bambus je brzorastuća biljka, koja se može tehnički koristiti od 4 do 7 godine. Stabljike su šuplje, debljine zida oko 1 cm i nemaju grana, dakle ni kvrga. Anatomsku osnovu čini parenhim koji nema trake drveta, nego je uzdužno raspoređen u dugačke i dobro provodljive snopove koji se vide prostim okom.
OSNOVNA SVOJSTVA BAMBUSA
Bambus ima sličan hemijski sastav kao i drvo, međutim, sadrži veće alkalne ekstrakte, veći sadržaj pepela i silicijum dioksida. Glavne organske komponente su slične komponentama drveta, uglavnom celuloza (± 55%), hemiceluloza (± 20%) i lignin (± 25%), što iznosi preko 90% ukupne mase. Ostatak čine smole, tanini, voskovi i neorganske soli.
Bambus ima slična higroskopna svojstva kao i drvo. Veće učešće hidrofobne kristalne celuloze u ćelijskim zidovima dovodi do toga da je ravnotežna vlažnost bambusa, pri istim klimatskim uslovima, niža od vlažnosti u drvetu. Aksijalno menjanje dimenzija je takođe zanemarljivo malo, ali zato nema značajne razlike između radijalnog i tangencijalnog utezanja kao kod drveta. Prema tome nepostojanje poprečne anizotropije čini da je bambus manje sklon deformacijama. Koeficijenti utezanja tj. promene dimenzija po 1% promene vlage iznose: aksijalno – 0,024%, tangencijalno – 0,1822% i radijalno – 0,1890%. Isto tako, bitna razlika u odnosu na drvo je da bambus počinje da menja svoje dimenzije odmah nakon sečenja. To ukazuje na mali procenat slobodne u odnosu na vezanu vodu u ćelijskim zidovima.
Zahvaljujući anatomskoj građi, upijanje vode je manje u odnosu na drvo, ali je impregnacija zato znatno otežana. Gustina bambusovine je visoka i iznosi prosečno oko 750 kg/m3. Zatezna čvrstoća, prema navodima literature, je veća nego kod mnogih komercijalnih vrsta drveta, ali zato bambusovina ima manji modul elastičnosti pri savijanju. Činjenica da bambus nema kvrge daje prednost ovoj biljci u odnosu na masiv, jer ima relativno malu varijabilnost u fizičkim i mehaničkim svojstvima. Slabe pektinske veze među vlakancima određuju malu smicajnu čvrstoću i veliku cepljivost, što je prednost za izradu letvica, ali može biti mana pri mehaničkoj obradi poprečno na vlakanca i/ili pri zakivanju eksera i vijaka.
Što se tiče procesa lepljenja, utvrđeno je da se smicajna čvrstoća povećava, a prodiranje lepka smanjuje kako se povećava gustina bambusa. Spojevi male gustine i pri malom učešću vlage imaju malu smicajnu čvrstoću usled prekomernog prodiranja lepka. U tom smislu sugeriše se da vrste bambusa slične gustine i brzine širenja lepka ne utiču na čvrstoću smicanja. Takođe, količina lepka koja se nanosi na široke i uske površine ne utiče na vrednost čvrstoće na smicanje.
KVALITET PODOVA OD BAMBUSA
Podovi se uglavnom izrađuju od lamelirane bambusovine i njihova svojstva se značajno razlikuju u odnosu na kvalitet same stabljike. Širinski i debljinski spojene bambusove trake su se pokazale boljim od lameliranog drveta u smislu čvrstoće na savijanje i dimenzionalne stabilnosti, iako su nešto manjeg modula elastičnosti. Bambusovi podovi na naše tržište dolaze u nekoliko varijanti: lamelirani pareni bambus (10 mm debljine), densifikovani pareni bambus (14-15 mm), horizontalno (debljinski i širinski) slepljeni parket (14-15 mm) i vertikano (debljinski) slepljeni parket (14-15 mm).
Parket od bambusa se proizvodi isključivo u obliku podnih dasaka relativno velike dužine u odnosu na širinu, i nije predviđen za unakrsno polaganje (npr. riblja kost).
Prema prof. Hrvoju Turkulinu postoji relativno velik rizik dimenzionalnih promena samo u jednom smeru prostorije, pa je kod većih prostora potrebno predvideti dilatacione zazore na sredinama podnih obloga. S obzirom na činjenicu da bambus iskazuje laganu cepljivost preporučuje se montiranje parketa isključivo lepljenjem na nosivu podlogu. Zbog male čvrstoće raslojavanja bambusov parket se ne može postaviti na „klik“ sistem spajanja dasaka, tako da se ne može primeniti za membranske podove kod suvog polaganja.
Primenom procesa kondicioniranja dolazi do raslojavanja lepljenih lamela kao posledica nastalih naprezanja usled velikog utezanja bambusa. Ova činjenica ukazuje da se prilikom postavljanja parketa koristi dvokomponentni lepak. Deformacije bambusovine su manje od masivnog drveta (zbog male poprečne anizotropije), ali s obzirom na činjenicu da na srpsko tržište dolazi bambus sa niskim sadržajem vlage to primena ovog materijala u uslovima povećane vlage podloge ili vazduha čini vrlo rizičnim. Kod primene na cementne podloge (klasične košiljice) striktno se treba pridržavati kontrole uslova polaganja, pri čemu sadržaj vode u košuljici treba biti ispod 2,2 % bez izraženog gradijenta, a relativna vlaga vazduha u prostoru ne bi smela biti veća od 65%.
Zbog dimenzionalne nestabilnosti ovoga parketa pri tako niskom sadržaju vode, i naličje je neki put lakirano jeftinijim lakom da se spreči upijanje vode i pojava koritavosti. Bambusov parket dolazi u relativno malim debljinama, pri čemu je habajući sloj debeo od 4 do 5 mm i omogućuje malo obnavljanje. Ako se površina brusi, to treba izvesti vrlo pažljivo, u smeru vlakanaca i finijim granulacijama brusnoga papira.
REZULTATI ISPITIVANJA KVALITETA PARKETA OD BAMBUSA UTVRĐENI U LABORATORIJI ZA SVOJSTVA DRVETA NA ŠUMARSKOM FAKULTETU
U ovom delu prikazaću neke rezultate, o svojstvima bambusovih parketnih daščica, koji su dobijeni u laboratoriji za svojstva drveta na odseku za tehnologije drveta Šumarskog fakulteta. Ispitivanje je urađeno na donesenim uzorcima (daščice je dostavila firma koja prodaje bambusov parket na srpskom tržištu). Utvrđeni rezultati za gustinu i tvrdoću su upoređeni sa vrednostima domaćih vrsta hrasta i bukve (Slika 1. i Slika 2.). Prosečna gustina (pri vlažnosti od 8 %) iznosila je 0,617 g/cm3 i manja je za 5% odnosno 10% od prosečne vrednosti gustina za hrast i bukvu, respektivno. Bočna tvrdoća po metodi Brinell-a, na nelakiranom naličju, je za oko 10% manja od bočne tvrdoće hrasta i bukve i prosečno je iznosila 28,1 N/mm². Sa druge strane, tvrdoća na lakiranom licu iznosila je 42,6 N/mm². Prilikom kontrolisanja gornje habajuće površine utvrđeno je da parket nema kvrge, pukotine, uraslu koru, kosa vlakanca, promenu boje i biološko razaranje.
U većini slučajeva merenje vlage u parketu se vrši standardnom metodom pomoću elektrovlagomera (ubodni i kontaktni), ali kod parketa od bambusa, zbog specifičnosti kao vrste, a naročito ovog tipa proizvoda, elektrovlagomeri nisu dovoljno precizni, već se mora koristiti gravimetrijski metod za određivanje vlažnosti. Kao ilustracija ove činjenice mogu poslužiti podaci koji su dobijeni u našoj laboratoriji kada je merena vlažnost na uzorcima bambusovog parketa nakon nekoliko dana stajanja nad vodom.
Merenja elektrovlagomerom su pokazivala vrednosti na naličju parketa (strana okrenuta prema vodi) koja su bila u opsegu od 13 do 23%, dok je gravimetrijsko određivanje vlažnosti pokazalo realnu vlažnost u opsegu od 7 do 11%. Merenja na hrastovim uzorcima parketa u istim uslovima su pokazala slične vrednosti izmerene elektrovlagomerom i gravimetrijski.
Da zaključimo, podovi od bambusa su kompoziti koji s obzirom na specifičnost njihove proizvodnje imaju vrlo različita svojstva i kvalitet. To znači da možemo sresti na tržištu i parket sa malom i sa velikom gustinom odnosno čvrstoćom. Generalno, bambusov pod pored dobrih mehaničkih karakteristika ima vrlo loša fizička svojsta posebno u slučaju reakcije sa vodom odnosno sa vlagom iz vazduha.
Veoma je važno da se prilikom isporuke ili kupovine ovakvih proizvoda zahteva od proizvođača neka vrsta dokaza ili rezultata ispitivanja, a posebno opis proizvoda u smislu broja slojeva, debljine habajućeg sloja, tvrdoće i sl. Dobavljač mora dokazati dobru vlagootpornost i čvrstoću lepljenog spoja, u protivnom se bambusov parket ne preporučuje u prostorima sa većim procentom vlage vazduha i vrlo varijabilnim klimatskim uslovima. Sa druge strane, radi se o relativno jeftinom proizvodu, međutim treba znati da cena jeftinog, a lošeg proizvoda, može biti na kraju vrlo visoka.
Kao i kod drugih proizvoda koji naglo osvajaju srpsko tržište (npr. PVC prozora) i ovde se iskazuje vrednim staro pravilo: „Nisam dovoljno bogat da bih kupovao tako jeftine proizvode“.
AUTOR TEKSTA: dr Nebojša Todorović, vanr. prof.
